Osmanlı Devleti’nde yabancıların statüsünü tesbit eden hukukî, mâlî, idâri ve dînî özellikteki andlaşmalar. Buna İmtiyâzât-ı ecnebiyye de denir.

Batı dillerinde çeşitli mânâlar ifâde eden kapitülasyon kelimesi, Fransızca’da teslim olma, İtalyanca’da yabancılara tanınan imtiyaz ve anlaşma mânâlarında kullanılır. Ayrıca bir devletin tebeasının haklarını diğer bir devletin toprakları üzerinde düzenleyen andlaşma mânâsında da kullanılmaktadır. Fakat asıl olarak kapitülasyonların mânâsını, yapılan andlaşmaların maddelerinde aramak gerekmektedir. Nitekim Osmanlıların çeşitli dönemlerde Avrupalılarla imzalamış oldukları kapitülasyonların kimisi imtiyaz, kimisi karşılıklı eşit şartlarda yapılan andlaşmalar, kimisi ise teslim olma mânâlarını ifâde ediyordu.

Çok eski zamanlardan beri mevcûd olan kapitülasyonlar, bir hıristiyan devlet tarafından müslümanlar lehine veya iki İslâm devletinin karşılıklı tebeaları için veya bir hıristiyan devleti tarafından hıristiyan topluluğa karşı uygulanmıştır. Nitekim Osmanlı Devleti’nin kurulduğu sırada da çevresindeki ülkelerde kapitülasyon kurumu geniş ölçüde işlemekteydi. Bizans, Selçuklular ve Akdeniz kıyısındaki İslâm ülkeleri, yabancılara çeşitli imtiyazlar tanımışlardı. Anadolu Selçuklu sultanları 1207’den başlıyarak Kıbrıs krallığına ve Venedik Cumhuriyetine ticarî bâzı imtiyazlar vermişlerdi.

Osmanlı Devleti târihinde ise, ilk olarak kapitülasyon sultan birinci Murâd Han zamanında 1365 yılında Dalmaçya kıyılarında fakir bir ülke olan Ragusa Cumhûriyetine beş yüz duka harac karşılığında verilen ticarî imtiyaz idi. Hıristiyanların dînî ve ticarî durumlarını Osmanlı Devleti’nin siyâsî menfaatlerini göz önünde tutan, onların severek müslüman olmalarını isteyen diğer Osmanlı pâdişâhları da daimî veya muvakkat kaydıyla bâzı imtiyazlar verdiler.

1397’de Yıldırmı Bâyezîd....