Öncesi ve sonrası olmayan abidevi bir yapı diye bilinirdi ‘Osmanlının Nuru’ Nuruosmaniye Külliyesi; sürmekte olan restorasyon ve kazıyla ortaya çıkan sırra kadar. Süleymaniye Bilim Kurulu’yla yapılan ortak çalışmalarla, 8 buçuk metre derinlikte, işlevini kaybetmemiş sarnıç tipi yapıya ulaşıldı. 12’si oda 19 bölümden oluşan ve 2042 metrekare büyüklüğündeki bu yapı müze olabilir.

İstanbul’un ilk barok eseri olan yapının tekrarı da olmadı. Tarihi ve belge niteliği önemli. Yapıldığı sürecin sosyal, kültürel, ticari, sanatsal tüm özelliklerini yansıtarak özgün bir şekilde günümüze ulaştı.

Osmanlının son büyük komplekslerinden olan yapı, Çemberlitaş’ta. Bulunduğu semte ismini veren, Roma-Bizans döneminin ikinci tepesinde yer alan külliye, Kapalıçarşı’nın komşusu. Yapım öyküsü Şeyhülislam Hoca Saadettin Efendi’nin eşi Fatma Hatun’un mescidine dayanır. Mescid harap olunca halkın külliye ihtiyacı ortaya çıktı. I.Mahmud döneminde temeli atılan yapıyı tamamlamak 1755 yılında 3.Osman’a nasip oldu. Önemli kişilerin yer aldığı alay; Bab-ı Hümayun’dan çıkarak Nuruosmaniye Camii’ne gitti, kılınan namazla külliyenin açılışı yapıldı. Aras Neftçi’nin yayınladığı belgede ‘padişahın emriyle yapılan bu törende mimar Simeon Kalfa’ya bir hilat giydirdiği’ bilgisi yer alır.

Klasik Osmanlı külliyelerinin mutlak yapılarından olan şadırvan yok.

Kabe planıyla benzerlik gösteren avlusuyla bir da ilk.

Cami, medrese, kütüphane, imarethane, sebil, dükkanlar, çeşmeler ve türbeden oluşan külliyenin bulunduğu coğrafya nedeniyle ‘tasarlanmış bir plan’ uygulayamaz mimar Simeon Kalfa.

Farklıdır yapı... Mesela klasik Osmanlı külliyelerinin mutlak yapılarından olan şadırvan bulunmaz. Kabe planıyla benzerlik gösteren avlu planıyla da ilk. Yapıya ait diğer ilk de Osmanlı cami minarelerinde kurşun yerine taş külah kullanımı. Yine Osmanlı cami mimarisinde alışık olunmayan dışa çıkıntılı, alçak küçük yarım kubbeli mihrap kısmı bulunur. Osmanlı iç mimarisinde kullanılan ‘üç boyutlu’ bezeme de ilk kez bu yapıda görülür. Restorasyon aşamasında da Türkiye’nin ilk fore kazık sistemine de bu yapıda rastlandı.

Külliyenin tüm öğeleri, özellikle minareleri ve kubbe kurşunları sıkça tamir, bakım gördü. Bu tamirlerin ve inşaatın kayıtları Osmanlı arşivlerinde. Yapım aşamasında, marangozlar, dülgerler, demir işçileri, camcılar, anahtar ve kilit ustaları, lağımcılar, duvar işçileri, sucular, hayvan bakıcıları gibi farklı meslek gruplarından yüzlerce işçi ve sanatçı görev yaptı. İnşaat malzemesi sadece İstanbul’dan değil, Anadolu ve Rumeli’den de temin edildi.

Külliye bir yandan klasik Osmanlı külliyesinin özelliklerini bir yandan barok detaylar barındırırken diğer yandan da ticaret alanı ile ilişkisini korudu. Belirgin olmasa da iki avlu etrafında şekillenir yapı. İlk avlu sokak niteliğiyle külliyeyi de ikiye ayırır. Diğeri ise eşsiz yuvarlak avlu. Mihrap duvarı tarafından geniş rampayla çıkılan Hünkar Kasrı’nın varlığı ve en üstte, hakim noktaya inşa edilen caminin planlamasıyla hem İstanbul görselinde hem de ticaret merkezindeki konumuyla çarpıcı.

Temel bölümü taş yığma duvarlardan oluşan yapıya yarım oval biçimli dış avludan ve merdivenlerle girilir. Bu dairesel hareket mihrap kısmında da tekrarlanır. Revaklı avluda barok başlıklı sütunlar üzerine dokuz revak kubbesi, son cemaat yerinde ise dört sütun üzerine beş kubbe bulunur. Avlu ile caminin birleştiği noktada ikişer şerefeli iki minare yükselir. Kare harimi örten ana kubbenin eteğinde 32 pencere bulunur. Dört büyük kemer ile köşelerdeki ağırlık kulelerine oturan kubbede En-Nur Suresi, kuşağında ise Fetih Suresi yazılıdır. Harimi çevreleyen galerilerin altında revaklar bulunur. Camiyi 174 pencere aydınlatır. Mihrabın solunda Hünkar Mahfili (altında yol tarafında dükkanlar bulunur), sağında Kadınlar Mahfili yer alır. ‘S’ ve ‘C’ kıvrımları, bezemeleri, akantus yaprağı motifler, katları ayıran ve kubbeye geçişteki hareket yapıdaki barok detaylardır. Cami iç bezemesinde kullanılan hüsn-ü hat eserler, pencere üstü madalyonlar, 3. Mustafa ve 2. Mahmud tuğrası ünlü altı hattatın eseri. Caminin avlusunda bulunan porfir imparator lahdi, giriş kapıları önünde yer alan üç dikdörtgen porfir döşeme, sekiz porfir sütun önemli.

Medrese ve İmaret : Yanındaki imaretle ....