Yemen’in sadece askeri yöntemler ile otorite altında tutulamayacağını gören Osmanlı Devleti ile aşırı isteklerinden vazgeçen İmam Yahya arasında 1911 yılında antlaşma sağlandı. İki taraf arasında imzalanan Dean Antlaşması ile İmam Yahya ayrıcalıklı bazı yetkiler tanınarak devletin maaşlı bir memuru haline getirilmişti.


Yemen’de kontrolü sağlamak isteyen Osmanlı Devleti, her türlü askeri yöntemi denemiş, binlerce Mehmetçik Yemen topraklarında şehit olmuştu. Sonunda asilerin lideri İmam Yahya ile antlaşma imzalanarak kendisine maaş bağlanmış ve bazı ayrıcalıklar tanınarak bu meselede bu şekilde çözümlenmişti.

İmam Yahya Yemen’de ki Zeydilerin hem dini hem de siyasi lideriydi. Uzak doğuya giden yolun güvenliği için bölgede ki hakimiyetini pekiştirmek isteyen İngilizlerin kışkırtması ile harekete geçen İmam Yahya kendisini ‘’emirü’l mü’minin’’ yani halife ilan etti ve sunni Müslümanlara duy***
nefreti körükleyerek 1902 yılında isyanı başlattı.

Aslında bu Yemen’de ki ilk isyan değildi. Yemen’de Osmanlı hakimiyetinin başlangıcı sayılan 1517 yılından sonra defalarca isyan çıkmıştı. Yemen’in Osmanlı Devletine bağlılığı bilinen tabir ile pamuk ipliği şeklinde tanımlanabilir. Osmanlı Devleti özellikle XIX. Yüzyılda Yemen’i otorite altına almak için ekonomik olarak yıpratıcı ve askeri açıdan büyük kayıplara neden olan bir mücadeleye girişmiştir. Özellikle İngiltere ve İtalya destekli Seyyid İdris ve İmam Yahya İsyanı Osmanlı Devletini çok uğraştırmıştır. Şimdi yeniden İmam Yahya isyanına dönelim.

Osmanlı Devleti İmam Yahya isyanını bastırmak, zor durumda kalan bölgede ki asker ve memurlarına yardım için bölgeye değişik zamanlarda askeri birlikler sevk etti. Zaman zaman askeri başarılar kazanılmasına rağmen Şehare bölgesinin sarp arazi koşullarını iyi değerlendiren İmam Yahya’nın yakalanması mümkün olmadı.

Ahmet Feyzi Paşa’nın İsyanı ‘’İmam Yahya’yı Kasımpaşa İmamı’mı Sanıyorsunuz?’’

İmam Yahya isyanını bastırmakla görevlendirilen Ahmet Feyzi Paşa’ya bölge hakkında hiçbir bilgisi olmayan yöneticiler tarafından İmam Yahya’yı yirmi gün içerisinde yakalayıp merkeze göndermesini isteyen bir telgraf emri gönderilmişti. Bu telgrafa çok sinirlenen Paşa sert cevabında ‘’Sizin İmam Yahya dediğiniz Kasımpaşa İmamı değil ki kulağından tutup getireyim. ‘’demişti.

Merkezin ısrarı sonucu bin bir güçlükle Şehare’ye ulaşan Ahmet Feyzi Paşa, İmam Yahya’yı ele geçiremediği gibi arazi şartlarını iyi değerlendiren saldırılar yüzündende ağır kayıplar verdi.

Ahmet İzzet Paşa’nın operasyonu ve İmam Yahya

II.Meşrutiyetin ilanı sonrası Yemen’de kapsamlı bir reform düşüncesi gündeme geldi. Bu durum İmam Yahya’yı da heyecanlandırmıştı. Fakat ilk başlarda devlet tarafından İmam Yahya muhatap alınmak istenmedi. Ayrıca İmam Yahya’nın da aşırı isteklerde bulunacağı bilinen bir gerçekti.

1910 yılında İmam Yahya diğer isyancı Seyyid İdrisi ile işbirliği yaparak Osmanlı Devleti’ne karşı cihat ilan etti ve isyan şiddetlendi. Bunun üzerine Yemen Kuvvayi Umumiye Kumandanlığı kuruldu ve komutanlığına Ahmet İzzet Paşa getirildi. Ahmet İzzet Paşa’nın başlattığı geniş çaplı operasyon başarıya ulaşmış ve isyancılar ezilerek Yemen kontrol altına alınmıştır. Fakat İmam Yahya ele geçirilip tamamen etkisiz hale getirilememiş ve Trablusgarp Savaşı nedeniyle Yemen kıyılarını abluka altına alan İtalyanlar yüzünden ulaşım sıkıntıya girmişti.

İmam Yahya Anlaşma Yoluyla İtaat Altına Alındı

Aslında antlaşma konusu ilk defa II. Abdülhamit zamanında gündeme gelmiş fakat başlangıçta asiler ile antlaşma fikri İttihat ve Terakki hükümetine ters gelmişti. Hatta II.Meşrutiyetin ilanı sonrası yeni siyasi ortamı ümitle karşılayan İmam Yahya İstanbul’a bir heyet göndermişti. Heyet İstanbul’da iyi bir şekilde karşılanmış fakat hükümet doğrudan heyetle görüşmek istememiştir.

Yemen’in sadece askeri yöntemler ile otorite altında tutulamayacağını gören Osmanlı Devleti ile aşırı isteklerinden vazgeçen İmam Yahya arasında 1911 yılında antlaşma sağlandı. İki taraf arasında imzalanan Dean Antlaşması ile İmam Yahya ayrıcalıklı bazı yetkiler tanınarak devletin maaşlı bir memuru haline getirilmişti. Bu antlaşmaya göre kısaca:

İmam Yahya Osmanlı Halifesini tanıyacak ve halifelik iddiasından vazgeçecekti. Ayrıca İmam Yahya’ya Osmanlı Devleti yıllık 20 bin altın lira maaş verecekti.
Osmanlı Devleti Zeydilerin yaşadığı bölgelerde dini ve hukuki bazı özel ayrıcalıklı düzenlemelerde bulunmayı kabul ediyordu.

‘’Sizinle Bir Dilim Ekmeğimi Bile Paylaşırım’’

Antlaşma özellikle Yemen’de büyük mutlulukla karşılandı. İmam Yahya I.Dünya Savaşı sırasında da Osmanlı Devleti’ne bağlılığını devam ettirdi. Öyle ki I.Dünya Savaşı sırasında zor durumda kalan bölgede ki Osmanlı yetkilileri kendisine yardım için başvurunca elinde ki bir dilim ekmek olsa bile paylaşmaktan çekinmeyeceğini ifade etmiştir.

1923 yılında Türkiye’den serbestlik ve bazı konularda yardım isteyen Yemen’in bu isteği kabul edilmiş ve Yemen bir süre sonra bağımsızlığını ilan etmiştir. 1924 yılında İmam Yahya Kuzey Yemen’in ilk kralı oldu.

Kaynak

1-Meşihat müsteşarı Hüseyin Kamil Efendi’nin yemen hatıraları(1912-1913), Veysi Karabulut, http://www.belgeler.com/blg/18lf/meihat-msteari-hseyin-kamil-efendi-nin-yemen-hatiralari-1912-1913-mesihat-msteari-hseyin-kamil-efendy-s-yemen-memories-1912-1913

2-Yemeni nasıl hatırlıyoruz, neden? M. Şükrü Hanioğlu, http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/hanioglu/2011/10/30/yemeni-nasil-hatirliyoruz-neden

3- Hudeyde Mebusu Zühdü Efendi Ve Yemen Layihası ,Yrd. Doç. Dr.Mustafa Selçuk, http://www.historystudies.net/Makaleler/991720469_21-Mustafa%20Sel%c3%a7uk.pdf

4-Türk Kurtuluş savaşı Dönemi Türkiye-İslam Ülkeleri Münasebetleri, Dr. M. Metin Hülagu, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/810/10297.pdf

5-İngilizlerin Hicaz İsyanına Maddi Yardımları, Yrd.Dr. Metin Hulagu, http://www.metinhulagu.com/images/dosyalar/20120302154936_0.pdf